5.Ünite notları

ÜNİTE 5

MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN OLAYLARI DE?ERLENDİRMESİ VE TUTUMU

1.DÜNYA SAVAŞINDA MUSTAFA KEMAL :

1.Mart.1914’de yarbaylığa yükseltilen Mustafa Kemal 1.Dünya savaşı çıktığı sırada Sofyada askeri ateşe olarak görevini sürdürüyordu. Yarbay Mustafa Kemal 25.Nisan.1915’de arıburnuna asker çıkaran anlaşma devletleri birliklerini durdurdu.. Bu başarısından dolayı 1915’de albaylığa yükseltildi ve anafartalar grubu komutanlığına atandı. 1916’da Edirnede bulunan 16.kolordu komutanlığına getirildi. Aynı yıl tuğgeneralliğe yükseltildi ve doğu cephesine gönderildi. Muş ve Bitlis’i Ruslardan kurtaran Mustafa Kemal 1917’de önce ikinci ordu sonra 7.Ordu Komutanlığına atandı. Burada ingilizleri durdurarak ünü iyice yayılan Mustafa Kemal veliaht vahdettin ile beraber almanya ziyaretinde bulundu. Mondros ateşkes anlaşmasının imzalanmasından 1 gün sonra 31 Ekim de Suriyedeki yıldırım orduları grubu komutanlığına atandı. Bulunduğu bölgenin ateşkes anlaşması hükümlerine aykırı işgal edilmesine karşı geldiği için görevinden alındı ve 13 Kasım 1918’de istanbul’a döndü.

Not : Enver paşa ile Mustafa Kemal’in arasının açık olmasının sebebi Enver paşa’nın gizli bir kızgınlık ve kıskançlık duymasıydı. Bu sebeple Mustafa Kemal’i Tekirdağ’da mevcut olmayan 19.Tümenin komutanlığına atadı.
Yıldırım orduları grubu komutanı alman general Liman Von Sanders idi.
Osmanlı Hükümetlerinin Durumu : Ahmet İzzet paşanın sadrazamlıktan istifa etmesinden sonra yerine teyfik paşa getirildi. Bu dönemde Osmanlı mebusan meclisi padişah tarafından dağıtıldı. Teyfik paşada padişahla anlaşmazlığa düşüp görevinden ayrılınca yerine ingiliz hayranı damat Ferit Paşa getirildi. Bu dönemde yunanlılar izmir’i işgal ettiler. Damat Ferit bu olaya ses çıkarmadığı gibi izmir’in yurtsever valisi Nurettin paşayı görevinden alarak kendi adamı İzzet paşayı valiliğe getirdi. Genel olarak işgallere karşı oluşan tepkileri önlemek içinde nasihat heyetleri adı verilen grupları anadoluya göndermeye başladı. Bu heyetler halka padişah ve hükümetlerine bağlı kalmalarını ve bozgunculara inanmamalarını söylüyorlardı.
Mustafa Kemal’in İstanbul Çalışmaları (13.Kasım.1918’de ist.geldi.) :
Mustafa Kemal istanbul’a görev almaya geldikten sonra bir asker olarak çalışmalara başladı. Arkadaşlarıyla toplantılar yaparak fikirlerini öğreniyor ve hükümet içine sızabilmek için harbiye nazırı olmayı düşünüyordu. Fakat Damat Ferit sadrazam olunca bu düşüncesinden vazgeçti ve uygun bir görev beklemeye başladı bu arada Kazım Karabekir paşa erzurumdaki 15.Kolordu Komutanlığına Ali Fuat paşada Ankaradaki 20.Kolordu Komutanlığına getirilmişlerdi. Mustafa Kemal bu arkadaşlarından birliklerini terhis etmemelerini isteyerek anadoluya geçmeye çalıştı.

Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’ Çıkışı :

Doğu Karadeniz bölgesindeki rumların saldırılarına karşı Türkler tepki göstermeye başlamıştı. İngilizler Osmanlı hükümetine doğu karadenizde asayişin sağlanmasını yoksa daha kötü şeyler yapabileceklerini söyleyince padişah Mustafa Kemal’i 9.Ordu müfettişliğine getirerek Samsun’a göndermeye karar verdi.

Mustafa Kemal’den istenilen görevler şunlardı;
1. Yetki bölesindeki Huzurun sağlanıp sürekli kılınması.
2. Ordu ve halkın elinde bulunan silah ve cephanelerin toplanıp güvenli depolarda bekletilmesi.
3. Türklerin kurduğu direnme örgütlerinin ortadan kaldırılması.

19.Mayıs.1919’a kadar yurttaki direniş hareketleri :

1. İslam İhtilali Komutası : Mondros ateşkes anlaşmasından sonra oluşturulmuştur işgale uğrayan yörelerde ve özellikle rum çetelerinin bulunduğu yerlerde silahlı mücaleye girişmişlerdir.
2. Kars İslam şurası : ****** İstanbula gelmeden 5.Kasım.1918’de başlayan bu ulusal örgütlenme doğu anadoluya özellikle ermeniler tarafından yöneltilecek tehtidleri göğüslemek için askeri ve siyasi bir kuruluş hazırlığı içine girmişti.
3. Trakya Paşaeli Müdafaa-i Heyet Osmaniyesi : Edirnede kurulmuştur.
4. Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-i Milliye Cemiyeti (Doğu illerinin ulusal haklarını koruma derneği) : Müdafaa-i hukuk derneklerinin ilke olup kısa bir süre sonra erzurumda çalışmalara başlamıştır. İstanbulda kurulmuştur.
5. İzmir Müdafaa-i Hukuk-i milliye Derneği : İzmirin kaybedileceği endişesinin büyümesi üzerine kurulmuştur. Ardından büyük izmir kongresi toplanarak
Redd-i ilhak kararı alınmıştır.

1-Not : Bu derneklerin amacı sadece yaşanılan bölgeyi kurtarmak ve yörede siyasal bir otorite oluşturmaktı.
2-Not : Kurtuluş savaşının ilk cephesi güneyde fransızlara karşı mersin tarsus osmaniye yöresinde açılmıştır.
İzmirin işgalinden sonra ayvalıkta düşmana karşı ilk savunma denemeleri yapılmıştır.

Mustafa Kemal Paşanın Samsundaki Çalışmaları :

Mustafa Kemal Samsun’a vardığında ingilizlerden rahatsız olarak havzaya geçme kararı aldı. Havzaya geçtikten sonra bir genelge yayınladı (havza genelgesi) bu genelgede ;
1. Askeri alanada alınacak önlemler : Askeri önlem olarak askerin terhislerinin önlenmesini istedi.
2. Yurtta direniş azmini yaygınlaştırmak için alınan önlemler : Askeri ve sivil yöneticilere telgraflar çekerek izmirin işgalinin miting ve benzeri gösterilerle protesto edilmesini istedi.

Not : Mustafa Kemal Havzadan harbiye nezaretine çektiği telgrafla anadoluda neler yapabileceği konusunda ilk ipuçlarını vermişti.
Havza genelesinden sonra istanbula geri çağrıldı fakat emre uymadı amacı Kazım Karabekir’in emrindeki 15.Kolorduya ulaşmak ve erzurumda bulunan merkeze ulaşmaktı.

Amasya Tamimi :

Hazırlanışı Ve Duyurulması : Mustafa Kemal 20.Kolordu komutanı Ali fuat paşa ve eski bahriye nazırı Rauf Bey’de Amasya’ya gelmişti.
Mustafa Kemal 22.Haziran.1919’da hazırladığı genelge metnini arkadaşlarına gösterdi. Rauf bey içeriği itibariyle son derece devrimci olan bu metni hemen imzalamadı Ali Fuat paşanın hemen imzalaması üzerine Refet bey imzalayınca Rauf beyde imzalamak zorunda kaldı. Metin Kazım Karabekir ve mersinli Cemal Paşanında onayını alarak yayınlandı.

Amasya Tamimi Özetle Şöyledir :

1. Vatanın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir.
2. İstanbul hükümeti sorumluluğunun gereklerini yerine getirmemektedir.
3. Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.
4. Ulusun sesini duyurabilmesi için sivasta bir kurul toplanacaktır. Her livadan(bölge) ulusun güvenini kazanmış üçer temsilci seçilip sivas’a gönderilecektir.
5. İstanbul hükümeti ulusal derneklerin telgraflarını çektirmeme kararı almıştır. Bu karar dinlenmeyecektir.
6. Komutanlar birliklerini terhis etmeyeceklerdir.
Amasya Tamiminin niteliği : Belgede içerik açısından üç temel öğe vardır.
• Vatanın parçalanması ve bağımsızlığının ortadan kalkması tehlikesi karşısında Osmanlı hükümeti hiçbir girişimde bulunmuyor. Bu hükümetin kararları geçersizdir.
• Ulus kurtuluş kararını kendisi vermelidir.
• Bunu sağlamak için bir kurul oluşturulup gereken kararları almalıdır.
Genelgenin üçüncü maddesi egemenliğe gidiş yolunun açıldığını gösteriyor halkı sürü gören zihniyet dışlanıyor.

Not : Amasya genelgesi bir ihtilal bildirisidir. Bu belgeyle beraber ulus egemenliğine dayanan yeni bir devlet kurmanın temel taşı atılmıştır.
Not : Mustafa Kemal Nutukta “Artık istanbul anadoluya hakim değil tabi olmak mecburiyetindir” Cümlesiyle istanbul’un anadoluya bağlandığını göstermektedir.